Khoa học

Báu vật trăm năm

Những ngày cuối năm, dù nắng đã ấm nhưng mây vẫn vờn trên đỉnh Hoành Sơn. Trong làn sương trắng dày đặc, thôn Minh Đức, xã Kỳ Nam, thị xã Kỳ Anh (Hà Tĩnh) hiện lên mờ ảo. Men theo bờ biển dài thẳng tắp, những rặng phi lao to lớn, cao ngút, rì rào trong cơn gió đông.

Nhiều đời nay, người dân thôn Minh Đức ngoài nghề đi biển, họ còn dựa vào một phần diện tích nông nghiệp, chăn nuôi, để trang trải cuộc sống. Nhưng với họ, rừng phi lao cổ thụ hàng trăm năm tuổi ngay cửa biển như “báu vật” cha ông để lại, giúp bảo vệ dân làng khỏi thiên tai, bão táp.

Rừng phi lao ngút ngàn dọc bãi biển Hà Tĩnh.

Rừng phi lao ở thôn Minh Đức hiện có hàng chục nghìn cây trên diện tích hơn 8ha, kéo dài 1,5 km, từ cửa sông Xích Mỗ (thôn Minh Đức) đến vùng đất Mũi Đao (thôn Quý Huệ) của xã Kỳ Nam. Theo người dân địa phương, hàng trăm năm qua, những cây phi lao đã hiên ngang bền bỉ đứng vững, chống chọi với bão tố, cuồng phong, sóng dữ từ ngoài khơi xô đập vào bờ để giữ đất, giữ làng.

Ông Nguyễn Đình Thoại (SN 1949) – Bí thư Chi bộ, Trưởng thôn Minh Đức cho biết, trong xã không còn ai biết chính xác rừng phi lao này được trồng từ bao giờ. Thế hệ như ông khi sinh ra đã thấy rừng cây phát triển xanh tốt, sừng sững ở đó. “Khi sinh ra, lớn lên, ông cha nói rừng phi lao này đã tồn tại ít nhất là 200 năm. Từ thời chiến tranh, rừng cây xanh tốt đã che chở cho dân quân địa phương, bộ đội đóng quân chiến đấu bảo vệ bờ biển Kỳ Nam. Sau hòa bình, rừng cây luôn che chắn, bảo vệ người dân trước gió cát, bão tố nên cuộc sống, sản xuất của người dân trong vùng ổn định, phát triển”, ông Thoại bày tỏ.

Chỉ tay về góc biển ven làng, lỏng chỏng những gốc phi lao lớn, ông Thoại cho hay, đó là thiệt hại sau những trận cuồng phong, bão lớn đánh quật. Nặng nề nhất là trận bão năm 1987. Cơn cuồng phong trong mùa gió chướng như muốn “thổi” bay cả ngôi làng nhỏ bé. Nhưng rồi, bão cũng dần tan, dân làng vẫn bình yên. Chỉ rặng phi lao dọc bờ biển là xác xơ sau nhiều giờ kiên cường chắn giữ, chở che cho đất liền. Bao năm qua vẫn thế, rừng phi lao như “lá chắn” đặc biệt, bảo vệ bao thế hệ ở ngôi làng này.

Hàng trăm năm qua, những cây phi lao đã bền bỉ đứng vững, chống chọi với bão tố, cuồng phong, sóng dữ từ ngoài khơi xô đập vào bờ để giữ đất, giữ làng. Nhiều gốc cây gân guốc, lớp vỏ sần sùi và chi chít ụ nổi lồi lõm. Nhiều cây vẫn còn mang đầy những dấu tích do sự tàn phá của chiến tranh cũng như hứng trọn bao cơn bão tố đại dương ập vào.

Những gốc phi lao cổ thụ, tuổi đời hàng trăm năm.

Nằm dưới tán rừng ven biển còn có 5 đền thờ mà người dân xã Kỳ Nam thường kể cho nhau nghe huyền tích về 5 người đến thôn Minh Đức lập làng, trồng phi lao giữ đất.

Để tưởng nhớ công ơn của họ, người dân đã tôn họ là Thánh Đức và lập nên 5 miếu thờ: Đông, Tây, Nam, Bắc và Trung. Nhưng miếu có từ lúc nào cũng không ai biết được, chỉ biết đền thờ và những cây phi lao đã hiên ngang trụ vững nơi này từ rất lâu. Những câu chuyện về rừng phi lao ấy vẫn được các bậc cao niên thôn Minh Đức (xã Kỳ Nam) truyền tụng cho con cháu như một lời nhắc cho thế hệ sau về việc giữ rừng, giữ biển, giữ làng.

Hương ước giữ rừng

Với người dân thôn Minh Đức, tuổi thơ, cuộc sống sau những giờ đi biển của họ gắn với rặng phi lao ngút ngàn ven bờ biển thẳng tắp. Rừng phi lao cũng là nơi lưu giữ những sinh hoạt cộng đồng, sự gắn kết dân tộc hay ký ức buồn vui của làng.

Anh Nguyễn Xuân Tứ (thôn Minh Đức) tự hào về rừng phi lao được người dân bảo vệ bao năm.

Nhiều năm đưa gia đình ra dựng chòi tạm để nghe hơi thở của cây, của hương vị biển, anh Nguyễn Xuân Tứ (thôn Minh Đức) nói rằng: “Ông, cha tôi lớn lên dưới rặng phi lao này, rồi tôi cũng lớn lên dưới rặng phi lao này, giờ là các con tôi. Từ trước đến nay, rừng phi lao được người dân rất quý trọng và luôn tự nhắc nhau phải bảo vệ rừng thật tốt. Bởi, nhờ có rừng phi lao mà ruộng vườn của chúng tôi không bị cát biển xâm chiếm, nhà cửa không bị ảnh hưởng nhiều bởi sự tàn phá của sóng biển hay gió bão”.

Với người dân làng biển nơi đây, rừng trở thành nguồn sống, thành người bạn tri kỷ gắn bó qua bao thế hệ. Vì vậy, mà bao nhiêu đổi thay của rừng phi lao luôn gắn bó với con người. Họ xem rừng là người thân đặc biệt. Mỗi lần bão tố quét qua, người dân lại thường chạy ra biển để xem rừng phi lao có bị ảnh hưởng. Nếu có cây bị đổ xuống, cả làng lại cùng nhau chống đỡ, dựng lại.

Bao thế hệ người dân thôn Minh Đức luôn nhắc nhở con cháu phải giữ lấy rừng, bảo vệ rừng phi lao này và đến bây giờ, đời này qua đời khác họ tiếp tục chỉ dạy con cháu về điều đó, phải giữ báu vật bằng mọi giá. Điều đó như một bản hương ước giữ rừng đặc biệt từ thế hệ này sang thế hệ khác. Tuy hương ước không thành văn nhưng được cả cộng đồng chấp thuận, có hiệu lực thực thi như pháp luật. Việc giữ rừng phi lao cổ thụ cũng vì thế được lưu giữ hàng trăm năm qua.

Rừng phi lao cổ thụ hiên ngang chở che, bảo vệ người dân làng biển.

Trao đổi với PV Tiền Phong, ông Nguyễn Ngọc Tiến – Phó Chủ tịch UBND xã Kỳ Nam cho biết, để gìn giữ, bảo vệ, phát triển rừng phi lao hàng trăm năm tuổi, từ năm 1990, chính quyền địa phương đã giao lại cho người dân thôn Minh Đức quản lý, chăm sóc. Hàng năm người dân trong thôn đều tổ chức trồng thêm cây nhằm bổ sung, thay thế những cây bị gió bão làm gãy đổ. Trong đó, riêng giai đoạn từ năm 2012 – 2015 có trên 3.000 cây phi lao được trồng mới. Nhờ vậy, rừng cây luôn phát triển xanh tốt, rậm rạp.

“Gắn bó với rừng, sống cùng rừng, người dân vùng biển thôn Minh Đức coi rừng như nguồn sống, là mái nhà che chở, là chỗ dựa tinh thần của cả cộng đồng. Hiện nay, đang có một số dự án tại vùng này, địa phương cũng như bà con nơi đây đều mong dự án được triển khai song rừng phi lao vẫn luôn được giữ và phát triển hơn”, vị lãnh đạo địa phương thông tin.